Nederlandse Familienamenbank |
|
Nijhof |
< | Nijhoff | < |
Nijhove Nijhoving Niehoff Nijhoff Asser |
oude spelling
Familienamen zijn archaïsch, dat wil zeggen dat zij veel oude kenmerken hebben. De spelling van de Nederlandse taal wordt gemoderniseerd, maar voor de eigennamen gelden andere regels. Omdat de familienamen onveranderlijk bij de Burgerlijke Stand zijn vastgelegd, onttrekken zij zich aan herzieningen van de spellingsregels.
Om de variatie aan verschillende naamvormen te begrijpen moet men beseffen dat de standaardisatie van het Nederlands eeuwen in beslag heeft genomen. De Burgerlijke Stand kwam in de 19de eeuw in ontwikkeling, juist in een periode waarin belangrijke spellingsvoorschriften werden geformuleerd en de spelling werd geüniformeerd (1804, 1863). We zien dat namen nog met een g in plaats van ch (Van der Jagt), of met ae in plaats van aa en met ey of eij in plaats van ei worden geschreven op grond van de verschillende gangbare schrijfwijzen. Verschillende namen met -dt, terwijl het toch echt geen werkwoordsvormen in de derde persoon enkelvoud zijn. Het is verwarrend voor de uitspraak als je er rekening mee houdt dat de spelling -oe- en -oi- eertijds voor -oo- stonden. Vastlegging bij de Burgerlijke Stand volgens de oude normen betekende echter dat deze vormen ongewijzigd op volgende generaties werden overgedragen.
Spelling berust op afspraken. Doelmatigheid is echter niet de enige maatstaf. Carry van Bruggen schreef omstreeks 1925: "Tee smaakt mij niet; en een mens vind ik een onmensch". Inmiddels vinden wij tee nog steeds niet smaken en wordt het woord met een -h- geschreven, maar bij het woord mens weten we niet beter; juist een mensch komt ons nu als een oud onmensch voor en ietwat fout in de oorlog. Namen hebben echter nog steeds hun archaïsche pendant. Een gevoelsmatig gevolg is dat geconserveerde oude naamsvormen, zoals Backer met -ck- en De Bruijn/Bruyn met -ij- of -y-, meer in aanzien staan dan de varianten die wel met de moderne spelling overeenkomen (Bakker, De Bruin).
Voor enkele medeklinkers geldt dat zij aan het eind van een woord langer aangehouden werden en in het verleden daarom ook wel dubbel geschreven werden en in het Duits en het Engels nog steeds dubbel geschreven worden. Vergelijk bijvoorbeeld de familienaam Ball als variant van Bal, waarbij ook sprake kan zijn van een Duitse of Engelse naam aangezien het zelfstandig naamwoord bal in het Duits en het Engels Ball/ball geschreven wordt. Ongeveer 4350 familienamen eindigen op -man; daar komen 2000 namen bij die op -mann eindigen en dat zijn vrijwel allemaal uit Duitsland afkomstige namen.
• 1804 : Matthias Siegenbeek, Verhandeling over de spelling der Nederduitsche taal en bevordering van een eenparigheid in derzelve. De eerste officiële spelling van het Nederlands.
• 1863: M. de Vries & L.A. te Winkel, De grondbeginselen der Nederlandsche spelling. Ontwerp der spelling, voor het aanstaande Nederlandsch Woordenboek.
• "Het archaïsche karakter van de spelling van de Belgische familienamen, vergeleken met de moderner ogende schrijfwijze van de Nederlandse familienamen, is te verklaren door administratieve maatregelen die met een tijdsverschil van ruim 15 jaar werden genomen. Sinds de wettelijke verplichting om een vaste, erfelijke familienaam aan te nemen, kon de spelling van de familienamen niet meer veranderen. De spelling van de Belgische familienamen is gefixeerd door de Fransen in 1795, op een ogenblik dat de zuidelijke schrijftaal nog heel wat regionalismen bevatte, die dan ook in de spelling van de familienamen bewaard zijn. In Nederland, dat later onder Frans bewind is gekomen dan België, kwam de verplichting om een vaste familienaam te laten registreren pas in 1811. In Nederland was intussen in 1804 de spelling Siegenbeek ingevoerd, waarmee de spelling van het Nederlands voor het eerst genormeerd werd. Voor de schrijfwijze van de in 1811 vastgelegde familienamen richtte men zich naar de spellingsregels van Siegenbeek: om die reden sluit de spelling van de Noordnederlandse familienamen in het algemeen beter aan bij de spelling van de standaardtaal nu. Daar Nederlands-Limburg ten gevolge van zijn politieke geschiedenis minder is beïnvloed door de officiële noordelijke spelling, treedt er in die provincie een vermenging van de Belgische en Nederlandse schrijfwijzen op" [Marynissen-1995, p 145].
• Onder invloed van het Latijn is men in de Middeleeuwen waar R- volstaat soms Rh- gaan schrijven (er is geen uitspraakverschil). Zo schreef men in navolging van het Latijnse 'Rhenus', voor de riviernaam Rijn, vaak 'Rhijn'. In het Duits is de schrijfwijze Rhein officieel geworden. In Nederland heeft de spelling Rhijn zich niet doorgezet, zodat de Rhein als de Rijn door Nederland stroomt. Sommige plaatsnamen, zoals Rhenen, vertonen heden ten dage wel Rh-, maar de meest voorkomende familienaamvorm is Van Reenen [Riemer Reinsma, 'Namen op de kaart. R(h)eiderland', in: Onze Taal 87 (2018), nr. 4, p. 33].
• [Leendert Brouwer, 'Duitse familienamen in Nederland', in: Gen.Magazine 26 (2020), nr 4, p 36-41 --- https://pure.knaw.nl/ws/portalfiles/portal/59061109/pdf_Leendert.pdf].
afkortingen en bibliografische notaties:
