Nederlandse Familienamenbank |
|
Riemslag Baas |
< | Riemslag Baas | < |
Alderse Baas Jonge Baas, de Baas Becking Trouwborst Baas Cardó Baas |
dubbele naam
Een van de uiterlijkheden waarmee families uit de maatschapelijke bovenlaag zich onderscheidden, was met een dubbele familienaam. Aanvankelijk ontstonden deze namen door toevoeging van de naam van huizen, landgoederen of heerlijkheden aan de eigen achternaam nadat de betreffende families deze bezittingen hadden verworven, zoals bij Ruigrok van der Werve, Van Zuijlen van Nijevelt en Pompe van Meerdervoort. Vervolgens werden dubbele namen gevormd door de achternamen van beide ouders te combineren, of eventueel door de achternaam van een familielid of voogd toe te voegen, waarmee men een nauwe band had. Jan Bruins Slot, die in de 18e eeuw in Hoogeveen leefde, was een zoon van Pieter Slot en Femmegien Bruins. In de 19e eeuw werden dubbele namen bij Koninklijk Besluit geformeerd. Toestemming werd verleend als de familie(naam) van de moeder zou uitsterven. Een andere mogelijkheid die beproefd werd, was toevoeging van moeder's achternaam als (tweede) voornaam in de geboorte-akte. Dat trucje werd daarna tegengegaan door de wettelijke bepaling dat voornamen geen bekende achternamen mogen zijn, met uitzondering van achternamen die in die vorm ook vertrouwde voornamen zijn (Paul is zowel een voornaam als een achternaam, bijvoorbeeld).
Enkele van de meest voorkomende dubbele namen na Bruins Slot zijn de namen Maassen van den Brink, Lijcklama à Nijeholt, De Leeuw van Weenen, Kromhout van der Meer, Looren de Jong en De Cocq van Delwijnen.
Veel families met dubbele familienamen hebben een Indische geschiedenis. De naoorlogse aanwas van families met de namen Van Polanen Petel, Brender à Brandis, Werdmüller von Elgg (hoe Duits ook!), Van Stein Callenfels, De Ceuninck van Capelle, Hamar de la Brethonière, Dunki Jacobs, Overbeek Bloem en Egter van Wissekerke is te danken aan immigratie uit Nederlands-Indië.
Aan een aantal dubbele namen is nog een naam toegevoegd, zodat tritsen van namen ontstonden als Oetgens van Waveren Pancras Clifford, Binkhorst van Oudcarspel en in Koedijk, Domela Nieuwenhuis Nyegaard, Meijer Timmerman Thijssen.
Er is ook een groep dubbele namen die eigenlijk zo ontstaan zijn, omdat er geen keuze tussen beide namen of naamvormen werd gemaakt: de naamdrager stond zowel met de ene als de andere naam bekend. Enkele van deze dubbele namen hebben een tussenvoegsel, bijvoorbeeld Hendriks genaamd Modderkolk, Rollfs of Roelofs, Jacobus meergenaamd van der Zande, Jansen of Lorkeers, Beneken genaamd Kolmer, Kramer gezegd Freher, Vennegoor of Hesselink, Terhaar sive Droste, Gmelig zich noemende en schrijvende Meijling. Nakomelingen met de familienaam Van der Meij de Bie hebben Martinus van der Meij zich noemende de Bie als voorouder, die een zoon van Joanna van der Meij was en misschien was De Bie de naam van zijn vader. De familienaam Elderenbosch, die op zich geen dubbele naam is, heeft wel dit kenmerk meegekregen, omdat deze naam eertijds Van den Elderen gesegt Van den Bosch luidde. Zo zijn er nog enkele van dit soort paradoxale aaneengeschreven dubbele namen.
Daar staat tegenover dat er ook dubbele namen zijn die dat strikt genomen niet zijn. Van Bergen Henegouwen is niet een samenvoeging van twee achternamen; de familie komt uit het Henegouwse Bergen, oftewel Bergen c.q. Mons, de hoofdstad van de provincie Henegouwen in België. Zie ook code 6a met het kenmerk 'twee delen'.
Door een verkeerde lezing van de naam Stavenuiter (uit de Duitse naam Stavenüter) zijn de namen Sta van Uiter, Sta van Uitert en Sta van Utrecht ontstaan; ook deze naamvormen zijn in wezen geen dubbele.
Dubbele naamvorming door samenvoeging van de achternamen van vader en moeder is overigens een algemeen Spaans en Portugees gebruik, en wel in die volgorde, met dien verstande dat steeds de eerste van de twee namen die een Spanjaard of Portugees heeft bij de volgende generatie gecombineerd worden. Zo wordt steevast de vaderlijke lijn aangehouden. Veel van deze dubbele namen zijn ook in Nederland terechtgekomen, alwaar ze in zijn geheel erfelijk zijn. Familienamen zoals Lopes Cardozo, Rodrigues Pereira, Vaz Dias en Bueno de Mesquita herinneren aan de vlucht van de Sefardische joden naar Holland.
Anno 2007 waren er circa 750 verschillende dubbele namen met de component Silva = 'bos', waaronder Ferreira da Silva, Lopes da Silva, Monteiro Silva en Da Silva Curiël die elk met 15 tot 20 naamdragers tot de meest voorkomende behoren (665 combinaties hadden minder dan 5 naamdragers). Remigranten zijn teruggekeerd met hybride dubbele namen zoals Silva van der Veen en Silva Koopman. Een naam als Van den Bosch Sterringa, die uit twee Nederlandse componenten bestaat, is op dezelfde wijze in Spanje ontstaan.
Iran is een ander land waar de gewoonte om dubbele namen te voeren voorkomt, zij het niet zo algemeen als in Spaans-Portugese landen. Enkele voorbeelden van Iraanse dubbele namen in Nederland: Hassan Tehrani, Farhadi Akinabad, Hosseini Sohi en Shapouri Moghaddam.
Engelse dubbele namen hebben vaak een tussenstreepje, bijvoorbeeld Wynne-Williams, Diamant-Millar, Royes-Gaynor, Dudley-Owen, Fletcher-Lord, Gurney-Champion, Howes-Smith - om er een paar te noemen die in Nederland voorkomen. Het tussenstreepje behoort in Nederland officieus de echtgenote toe die in het sociale verkeer de naam van de echtgenoot voor de hare voegt. Maar er zijn ook tussenstrepen aan officiële dubbele namen gevoegd. Naast Tijsse Klasen is er Tijsse-Klasen (en ook Tijsse-Claase naast Tijsse Claase); een tak van Janssen Steenberg staat als Janssen-Steenberg en een tak van Van Groot Battavé als Van Groot-Battavé te boek. Bij Lopes Cardozo hoort een handvol familieleden met de naamvorm Lopes-Cardozo.
Het tussenstreepje treffen we verder vooral bij de Chinees-Surinaamse familienamen aan. Veel Nederlanders van Chinese afkomst hebben een wereld gemaakt via Nederlands-Indië en/of Suriname. De naamstructuur van Chinese namen is twee- of drieledig met de familienaam voorop. In de Nederlandse koloniën heeft men wel van de hele reeks een achternaam gemaakt en als ze niet in zijn geheel aan elkaar gesmeed zijn, zoals bij de naam Ongkiehong uit Nederlands-Indië, dan zijn de delen losgeschreven of met een tussenstreepje. Bijvoorbeeld Jap Tjong en Jap-Tjong, Wong Lun Hing en Wong-Lun-Hing, Lo-A-Njoe en Lo-a-Njoe (maar niet los), Sam-Sin en een enkele Sam Sin. Dit betreffen Surinaamse en Antilliaanse voorbeelden.
Nieuwe wetgeving gaat voorzien in de mogelijkheid dat ouders hun beide achternamen in willekeurige volgorde mogen combineren om die creatie als formele dubbele familienaam aan hun kinderen te mee te geven. Die kinderen mogen dan later voor hun kinderen een keuze van twee namen doen uit de namen die ze te verdelen hebben. De status van de in het verleden verkregen dubbele namen wordt in zoverre gehandhaafd, dat zij onverbrekelijk blijven. Twee personen met ieder een dubbele naam kunnen voor hun kinderen opteren voor een combinatie hiervan, zodat er een reeks van vier namen ontstaat. In theorie zou zelfs de familienaam Oetgens van Waveren Pancras Clifford Binkhorst van Oudcarspel en in Koedijk gelegaliseerd kunnen worden.
Hoe dan ook, gezien de behoefte aan dubbele namen op z'n Iberisch, zal het gevolg voor het Nederlandse familienamencorpus zondermeer zijn, dat er talloze dubbele namen bijkomen en mogelijk ook dat er enkelvoudige familienamen zullen verdwijnen.
Citeren:
Leendert Brouwer, 'Dubbele namen', in: Nederlandse Familienamenbank = CBG Familienamen, Amsterdam, Meertens Instituut / Den Haag, CBG Centrum voor familiegeschiedenis, 2000...
• Besluit geslachtsnaamwijziging, artikel 2: Toevoeging van een naam [https://wetten.overheid.nl/BWBR0008951/2022-01-01].
• [Het dubbele namenboek-2007].
• "Het blijkt dat in Nederland 4850 dubbele geslachtsnamen voorkomen, welke gedragen worden door in totaal ongeveer 41.000 personen. Ten aanzien van 1400 van die namen is inmiddels komen vast te staan, dat zij rechtmatig worden gedragen door ongeveer 7500 personen. Voor 113 der overige dubbele geslachtsnamen, gedragen door 1350 personen, is door den Hoogen Raad van Adel tot rectificatie geadviseerd. De overige 3320 dubbele geslachtsnamen worden blijkbaar onrechtmatig gevoerd." [F.P.B., 'Dubbele geslachtsnamen', in: GN (1947), nr 1, p 185-187].
• [Josselin de-1949].
• [H.F.W. Luiking, 'Bestaan er nog heerlijkheden en hoe te handelen met aan heerlijkheden ontleende namen', in: Het Personeel Statuut 13 (1962), nr 1; reactie op voordracht van De Monté ver Loren (vgl. GN 1962, p 85)].
• [R.F. Vulsma, 'Dubbele geslachtsnamen met verbindende tekst', in: GN 21 (1966), p 19-21; aanvulling p. 384].
• [W. Dolk, 'Meervoudige familienamen te Leeuwarden', in: De Vrije Fries. Jaarboek uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy 66 (1986), p 83-95].
• [Kees van Hattem, 'Adellijke dubbelgangers?', in: Culemborgse Voet-noten, historisch halfjaarbericht (1991), nr 5-6, p 47-51].
• [J. Schenk, 'Dubbele familienamen in Lekkerkerk', in: Historische Encyclopedie Krimpenerwaard 19 (1994), nr 2, p 44-46].
• [H. Taubken, 'Große Hüttmann - Kleine Wienker - Lütke Schelhove. Zur Verbreitung eines Familiennamentypus', in: Niederdeutsches Wort 39 (1999), p 35-65].
• [https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/06/29/dubbele-achternaam-tijdelijk-ook-mogelijk-voor-reeds-geboren-kinderen].
afkortingen en bibliografische notaties:
