Nederlandse Familienamenbank |
|
Broeke, ten |
< | Broek, ten | < |
Tombroek Tenbroek Uitenbroek |
ten
Verreweg het grootste deel van de familienamen met het voorzetsel 'te' is oorspronkelijk inheems in het oosten van het land (Overijssel en oostelijk Gelderland). Het voorzetsel is voor de namen van boerderijen of landhuizen geplaatst en geeft aldus de relatie tot het betreffende huis aan: de naamdrager is de eigenaar of hij is de bewoner/pachter van het goed.
Als het voorzetsel de vorm 'ten' of 'ter' aanneemt is in zekere zin sprake van een samengaan van 'te' met het lidwoord 'den' of 'der' (Ten Brink = te den Brink). Het voorzetsel reageert op het geslacht van het zelfstandig naamwoord (de naam). De naam Brink is ontleend aan het mannelijke woord brink, daarom is het (in de meeste gevallen) Van den Brink en Ten Brink. Het toponiem Voort is ontleend aan het woord voord(e), dat overwegend als een vrouwelijk woord wordt beschouwd. Derhalve werd de familienaam Van der Voort, Ter Voort of Tervoort. Het woord voord(e) kent echter door de eeuwen heen geen unanieme geslachtsbepaling in het hele taalgebied en het kan ook in mannelijke vorm optreden: Ten Voorde (maar het is Van de(r) Voorde).
Bij familienaamvorming hoefde de geslachtsbepaling overigens geen rol meer te spelen: Van de Brink, Van de Voort. Hierbij moet echter opgemerkt worden dat het onverbogen lidwoord 'de' in 'Van de'-namen ook bij een vrouwelijk woord kan horen.
Oudtijds werd het voorzetsel 'te' ook wel als 'the' of 'tho(e)' (in het Fries) geschreven, nog te herkennen in de aaneengeschreven familienaam Thepass en in de namen Tho Bokholt en Van Harinxma thoe Slooten, dat wil zeggen de familie Harinxma wonend te Sloten, zich onderscheidend van de tak Van Harinxma thoe Sneek.
Ook 'tot' in dubbele namen kan hiermee gelijkgesteld worden, bijvoorbeeld in Van Voorst tot Voorst en Van Nispen tot Sevenaer. In het Duits 'zu': Meyer zu Schlochtern, Zur Kleinsmiede, Zur Haar, Zum Grotenhof.
Ook de verbogen vormen 'ter' en 'ten' komen nog in archaïsche vorm voor, zij het zeer zeldzaam, vgl. Thorbecke (= ter Beek), Thorbrugge, Then Bergh, Tombrink en Tombroek.
