Nederlandse Familienamenbank

verklaring:
De Jong is de meest voorkomende familienaam in Nederland. Van oorsprong is het een toenaam vergelijkbaar met de toevoeging Jr. (Junior) achter een naam. De naamdragers hadden dezelfde voornaam en/of hetzelfde patroniem als de oudere van wie zij zich met dit predikaat onderscheidden. In dit opzicht verhoudt 'de Jong' zich ten opzichte van 'de Oude' als Jr. ten opzichte van Sr. (Senior). Dat De Jong(e) als familienaam veel meer voorkomt dan De Oude is vanzelfsprekend. De toenaam werd een familienaam op het moment waarop de kinderen van iemand met de toenaam 'de Jong(e)' naar hem werden genoemd, bijvoorbeeld bij Jan de Jong als zoon van Cornelis Jansz de jonge. Aangezien een (klein)zoon van iemand met de toenaam 'de Oude' al de toenaam 'de Jonge(e)' had - de toevoeging 'de oude' zou anders overbodig zijn - kon dit predikaat zich moeilijk tot familienaam ontwikkelen.
Dat namen als Den Ouden en Oud toch bestaan is overigens wel verklaarbaar. Tussen de twee van elkaar te onderscheiden naamdragers zou ook een andere relatie kunnen bestaan dan die van (groot)vader en (klein)zoon. Het was bijvoorbeeld mogelijk dat twee broers met dezelfde voornamen met de toevoegingen 'de oude' en 'de jonge' van elkaar werden onderscheiden. Vanwege de strenge vernoemingsregels was het destijds niet ongebruikelijk dat twee zonen dezelfde voornamen kregen, omdat beide grootvaders nu eenmaal die naam hadden. In dat geval konden de kinderen van 'de oude' deze toenaam hebben meegekregen.

Citeren:
Leendert Brouwer, 'De Jong', in: Nederlandse Familienamenbank = CBG Familienamen, Amsterdam, Meertens Instituut / Den Haag, CBG Centrum voor familiegeschiedenis, 2000...

kenmerken:

adjectief

specifieke componenten:

de

de

1. Bepaald lidwoord.
2. Het Franse voorzetsel de = 'van'.
Bij een aantal namen is lidwoord of voorzetsel met het grondwoord samengetrokken, al dan niet met weglatingsteken.

• "Wanneer het grondwoord met een h begint (hond, haas, haan, hoen) versmelt het voorafgaande lidwoord soms met het grondwoord: familienamen Dhondt, Dhaese, Dhaen, T'Hoen. Dergelijke samengetrokken, proclitische vormen zijn vanzelfsprekend eveneens een westelijk verschijnsel, aangezien ze de aanwezigheid van een lidwoord vooropstellen. Clitisering van het lidwoord 'de' is uitsluitend een Vlaams verschijnsel. (...) In tegenstelling tot zijn masculiene/feminiene tegenhanger 'de' wordt het onzijdige lidwoord 'het' zowel in Nederland als in Vlaanderen in familienamen geagglutineerd met het grondwoord, b.v. 't Hart, 't Hooft, 't Hoen (...)" [Marynissen-1999, p 26].
• C'est la pr?position la plus courante en fran?ais; elle marque g?n?ralement l'origine. Lorsqu'il s'agit d'un nom noble, le toponyme d?signe la propri?t?. Le de n'est pas le signe n?cessaire pour marquer un nm noble ancien (dans le Sud-Est beaucoup d'anciennes familles nobles ne portent pas le de). Un certain nombre d'anoblissements modernes se sont faits sans addition du de: barons Empain, Lambert, Notomb..., comte Maeterlinck, etc. On la rencontre le plus souvent avec un nom de lieu: Deroubaix, Deli?ge, Demarche, Despa, etc. La pr?position peut se trouver avec des noms communs topographiques, souvent sous la forme contract?e du: Dubois, Dupont, Dufour, etc. Delafontaine... ?galement avec des noms de maisons, d'enseignes: Ducoq, Dusoleil. La pr?position peut avoir gard? la forme dialectale di: Dispa, Dissewiscourt... La forme wallonne de l'article contract? d? 'du' est souvent ?crit? de; ainsi la forme Depr? (Deprez) peut donc correspondre ? Dupr? ou ? Despr?s. Dans quelques noms, la forme du se trouve devant un f?minin: Duchauss?e... Parfois la pr?position est ?lid?e et l'apostrophe est not?e: D'Hainaut, d'Harbeng, D'Hernoncourt... Formes plurielles: Deschamps... [DNFBR, p 38, 208, 291].

afkortingen en bibliografische notaties: